ਘੋਟਣਾ : ਮੋਹਨ ਭੰਡਾਰੀ, ਚੰਡੀ ਗੜ੍ਹ
ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ: ਆਤਿਫ਼ ਹੁਸੈਨ ਸ਼ਾਹ
گھوٹنا ( پنجابی کہانی)
کہانی کار : موہن بھنڈاری (چنڈی گڑھ)
شاہ مکھی روپ: عاطف حسین شاہ
کِشنا ترکھان اس دن بہت اداس سی۔ بہت اداس! اوہدا دل کردا سی کہ جی بھر کے رووے۔ بس روئی جاوے… روئی جاوے! اس دن چھٹی سی۔ کِشنا ترکھان تے اوہدا جوائی بیٹھے غم غلط کر رہے سن۔ تڑکے توں ہی اوہ پی رہے سن پر شراب اوہناں نوں چڑھ نہیں سی رہی۔ تے کشنا ترکھان چُپ چاپ اٹھ کے باہر نوں ٹُر پیا سی۔
اوہدے جوائی نے اہنوں روکیا نہ۔ اوہ جانڑدا سی کہ کشنا ایداں رکن والا نہیں۔ اوہ سدھا ٹھیکے جاوے گا۔ ہور بوتل لے کے آوے گا۔ اگے وی تاں اوہ ایسے طرحاں کردا ہوندا سی۔ جدوں اوہناں نوں شراب نہیں سی چڑھدی ہندی، کشنا ملکڑے اٹھ جاندا۔ ہور بوتل آ جاندی۔ اوہ دوویں گئی رات تک پیندے رہندے۔ تے انج چھٹی بیت جاندی۔
کشنے دا جوائی اوہنوں اڈیکدا اڈیکدا منجے تے پے گیا۔ اوہ اجے تک شراب لے کے نہیں سی مڑیا۔
تے اس دن کشنا بہت اداس سی۔
اوہ آپنی ساری زندگی وچ اینا اداس کدے نہیں سی ہویا۔ اہنوں لگیا جویں اوہدے اندر کوئی پھوڑا رس رہیا ہووے۔ کوئی خلا جہیا پے گیا ہووے۔ اوہدے جوائی کول اینا دھن سی کہ اوہ دنیا وچ بنی ہر عیش دین والی چیز خرید سکدا سی پر اوہ اوہدے واسطے پل بھر دا چین نہیں خرید سکیا۔
اوہدا جوائی حیران سی۔ اوہدی دھی پریشان سی۔ تے کشنا ترکھان اس دن بہت اداس سی۔ بہت اداس۔ اوہدا دل کردا سی کہ جی بھر کے رووے۔ بس روئی جاوے…روئی جاوے! اہنوں آپنا پتر یاد آیا۔ اہنوں آپنی گھروالی یاد آئی۔ اج توں پنج ورھے پہلاں دی گل ہے، اوہدی گھروالی مر گئی سی۔ اوہدا اِکو اک پت تاں نیانا ہوندا ہی چل وسیا سی۔ ہور اوہدا اس لمی چوڑی دنیا وچ کون سی؟ بس اک دھی رہ گئی سی، جوائی رہ گیا سی۔ اخیر اوہدا جوائی اہنوں شہر لے آیا سی۔ نویں نویں کپڑے پوا کے۔ نواں نواں شہر سی، گہما گہم کردا شہر۔ جیتھے بجلی دے لاٹو اوہدیاں اکھاں وچ وڑدے جاندے سن۔ جیتھے پنڈاں ورگی شانتی نہیں سی۔ جیتھے پنڈاں جہیا ٹھرھما نہیں سی۔ جیتھے لوکی ہرل ہرل کردے پھردے سن۔ ہپھے ہپھے، گھبرائے ہوئے۔ جویں کِتے اگ لگ گئی ہووے۔
نویں نویں کپڑے جنھاں دی ڈُس حالاں نہیں سی پُھٹی، اوہنے گل پائے ہوئے سن۔ اوہناں دی کھڑکھڑ اوہنوں محسوس ہو رہی سی۔ رڑکویں کھڑکھڑ جویں کوئی اوہدے سر وچ ودان مار رہیا ہووے۔ اوہنوں محسوس ہو رہیا سی، جویں اوہدے گل پئے نویں نویں کپڑے ہُنے سڑک تے ڈِگ پین گے، تے اوہ لوکاں ساہمنے ننگا ہو جاوے گا۔ اوہ لڑکھڑا گیا۔ اوہ سر توں لے کے پیراں تک پسینے نال گچ ہو گیا۔ پسینا اوہدیاں لتاں توں تتیریاں بنھ کے ویہ ٹُریا۔
ایڈے وڈے شہر وچ بیتیا اوہ پہلا دن اوہنوں کدے نہیں بھل سکدا۔ پر شہر وچ رہندیاں ہُن اوہنوں پنج سال ہو چلے سن۔ اوہناں پنجاں سالاں وچ اوہنے آپنے جوائی دا دل جِت لیا سی۔ سارے کارخانے دا کم اوہ اکلا سنبھالدا سی۔ ہُن تک اوہنے جِنے وی سودے کیتے سن، کدے گھاٹا نہیں سی پیا۔
اوہدے ہتھ جسّ سی۔ ایہ گل اوہدی دھی کہندی سی، اوہدا جوائی کہندا سی۔ گل کی سودے بازی وچ اوہ وڈیاں وڈیاں نوں مات پا جاندا سی۔ ایسے کر کے اوہدا جوائی اوہنوں چھڈنا نہیں سی چاہندا۔
وپار وچ کئی طرحاں دے بھیت ہوندے ہن جو ہر کسے نوں دسے نہیں جا سکدے۔ فیر کشنا تاں اوہدا سوہرا سی۔ اوہ آپنے جوائی دا برا کِداں سوچ سکدا سی۔ ایسے کر کے اوہ اوہنوں ہر طریقے نال خُش رکھن دی کوشش کردا۔ غلے چوں پیسے کڈھن لگیاں اوہدا ہتھ نہ پھڑدا۔ اوہنوں کسے گل تے ٹوکدا نہ۔ دنیا دی ہر عیش جو پیسے نال خریدی جا سکدی ہے، اوہ اوہنوں دے سکدا سی پر زندگی دی تسلی، زندگی دا چین اوہ اوہنوں کتھوں لیا کے دیندا۔ زندگی دی تسلی، زندگی دا چین، جہدا کوئی مُلّ نہیں، جہنوں پیسا خرید نہیں سی سکدا، اوہ اوہنوں دین دے قابل نہیں سی۔ شاید پل بھر دا چین تاں اوہدی آپنی زندگی وچ وی نہیں سی۔ تے انج اوہ شہر دا سبھ توں وڈا کارخانے دار سی۔ نمبر اک امیر سی! ہاں…! کشنا ترکھان اس دن بہت اداس سی۔ بہت اداس۔ بیتی زندگی دا اک اک پل، اک اک گھٹنا اوہنوں یاد آؤن لگا۔
پنڈ اہ گھوٹنے بناؤندا ہوندا سی۔
پنڈ دے گبھے اوہدا گھر سی۔ گھر موہرے چھوٹا جہیا ویہڑا۔ وہڑے وچ سنگھنا توت۔ توت دی ٹھنڈی ٹھنڈی چھاں۔ تیڑ کھدر دی صافی پائی ڈھڈوں تے پیروں ننگا، توت دی ٹھنڈی ٹھنڈی چھاں وچ بیٹھا اوہ گھوٹنے بنائی جاندا۔ متھے توں پسینا پونجھدا رہندا۔
جے کوئی کہندا، ”اوئے کشنیا! کیہدی خاطر ٹُٹ ٹُٹ مردا ایں دن رات! دو گھڑی گرمی وچ تاں آرام کر لیا کر۔ دیکھ کویں پسینا پسینا ہویا پیا ایں۔“ اوہ ہس کے جواب دیندا، ”اوہ بھلیا لوکا! کم تاں بندے دا کرم اے۔ محنت کرن نال نالے تاں من نوں تسلی رہندی اے، نالے دیہ کنگن ورگی رہندی اے۔ صحیح محنت دا پتا ہی آدمی دے پسینے توں لگدا۔ کدے سنی نہیں اوہ کہانی؟“
فیر اوہ آپے کہانی سناؤنی شروع کر دیندا: اک وار اک دیوتا سرگ لوک توں مات لوک وچ اتر آیا۔ ایتھے اوہنوں بہت گرمی لگی۔ تیہ نے اوہنوں ستا ماریا۔ پریاں نے اوہدے واسطے تریل تے پھلاں دا رس اکٹھا کر کے لیاندا پر تیہ اوہدی فیر وی نہ بُجھی۔ پریاں فیر پانی دی بھال وچ نکلیاں۔ ککھاں توں تریل اڈ چکی سی۔ پھلاں دا رس مُک چکا سی۔
نیڑے تیڑے کھوہ کوئی نہیں سی۔ ٹوبھیاں ڈھاباں دا پانی سورج نے چوس لیا سی۔ پھردیاں پھردیاں پریاں نوں اک درخت تھلے کجھ گلے کپڑے دسے۔ اوہناں اوہ کپڑے اک بھانڈے وچ نچوڑ لئے۔ پانی دا بھریا واہ بھانڈا اوہناں دیوتا موہرے جا رکھیا۔ جدوں اوہنے پانی پیتا تاں اوہنوں بہت سواد آیا۔ اوہنے پریاں نوں کہیا، ”اس پانی نے تاں میری جنماں جنماں دی پیاس بجھا دتی ہے۔ اس وچوں چرنامت ورگا سواد آیا اے۔ جتھوں ایہ پانی لیاندا ہے، مینوں اوتھے لے چلو۔“
جدوں اوہ اس تھاں پجے تاں کپڑے اوتھے نہیں سن۔ لکڑہارا شہر جا چکا سی۔ کپڑیاں وچ اوہدی محنت دا پسینا سی۔
ایہ کہانی سن کے آؤن والا جدوں نیویں پا لیندا تاں کِشنا اوہدا موڈھا جھنجوڑ کے کہندا، ”پت! جیہڑے پسینے توں تُوں نک وٹدا ایں، دیوتے اوہنوں ترسدے پھردے نیں۔“
آؤن والا سر ہلا کے سہمتی پرگٹ کردا۔
کشنا ترکھان فیر گھوٹنا بناؤن لگ پیندا۔ جدوں اوہ اس کم توں ویہلا ہوندا تاں ہور نکے موٹے کم کرن لگ پیندا۔ کارخانے وچ پئے لوکاں دے دھرے منجیاں پیڑھیاں دیاں چولاں وچ پھال دیندا رہندا۔ نویاں باہیاں، سیرو پاؤندا رہندا۔ پنجالیاں وچ نویاں ارلیاں گھڑگھڑ پاؤندا رہندا۔ وِگڑے چؤ سنواردا رہندا۔ چرخیاں دیاں منیاں بدلدا رہندا۔ نیانیاں دیاں گلیاں گھڑدا رہندا۔ ٹلاں مار مار اوہ گلیاں گوا دیندے۔ اوہ ہور گھڑ دیندا۔ اس طرحاں اوہ رُجھیا رہندا۔ اوہدے من نوں تسلی رہندی۔
جدوں اہ ویہڑے وچ بیٹھا تھک جاندا تاں اٹھ کے پنڈ وچ چکر مارن لگ پیندا۔
اوتھے کسے دی پیہڑی ٹھوک آؤندا۔ چکیاں دے گھسے پُڑے راہ دیندا۔ راہ وچ ملدے تیویاں مرداں نوں ٹچراں کردا اوہ گھر نوں مڑ پیندا۔ کوئی دانے دیندی، کوئی گڑ دیندی، کوئی دُدھ دا گلاس دیندی تے کوئی انج ہی ”دیورا“ کہہ کے سار دیندی! اوہ سواد سواد ہو اٹھدا۔
جدوں کدے شیشے وچ اوہ آپنا مونہہ دیکھدا تاں متھے تے چن ورگا ترچھا داغ دیکھ کے لہر لہر ہو اٹھدا۔ جویں اوہدے ہِردے وچ کوئی کانگ اٹھ کھڑی ہووے۔ اک دم ساری گھٹنا اوہدیاں اکھاں ساہمنے آ جاندی۔ ویہڑے وچ بیٹھا اوہ گھوٹنا بنا رہیا سی۔ بچنے دے پُت میلو نے گُلی ڈنڈا کھیڈدیاں اجہے زور دی وگا ماری کہ گلی دا تِکھا سرا کشنے دے متھے وچ آ وجا۔ اوہ لہولہان ہو گیا۔
میلو دی ماں کرتارو بھجی آئی۔ اوہنے اک دم آپنی ململ دی نویں چنی نالوں لیر پاڑی تے ٹھنڈے پانی وچ بھیوں کے کشنے دے متھے اتے بنھ دتی۔ پانی مٹی نال کشنے نوں ٹھنڈھ جہی پے گئی۔ اہ حیران ہویا دیکھدا رہ گیا۔ اک دم ایہ سارا کجھ کویں ہو گیا سی! کشنے نوں لگیا جویں ہُن وی گھنڈ کڈھی کمبدے ہتھاں نال اوہدے متھے اتے پانی پٹی بنھ رہی ہووے۔
اوہ ہر روز ویہڑے وچ بیٹھا گھوٹنا بناؤندا۔ پھلدار گھوٹنے جنھاں تے ہتھ دھریا تلک تلک جاندا سی۔ جنھاں دیاں گلاں دور دور دے پنڈاں وچ ہو رہیاں سن۔ پنڈاں دے لوک جدوں کشنے دے پنڈ وچ دی لنگھدے تاں اوہ توت دی چھاویں گھڑی پل سستاؤندے، اوہدے نال گلاں کردے۔ جاندے جاندے اک اک گھوٹنا خرید کے لے جاندے۔
راہ وچ ٹُرے جاندے کشنے دیاں گلاں کردے رہندے۔ ایداں واٹ مُک جاندی۔
مکلاوے ٹُردیاں کڑیاں جدوں ایہ دیکھدیاں کہ اوہناں دے داج وچ کسے نے گھوٹنا نہیں رکھیا تاں اہ رُس رُس بیہندیاں، روٹی نہ کھاندیاں۔ داج دیکھن آئیاں تیویاں ٹھوڈیاں تے ہتھ رکھ رکھ کہندیاں، ”کیہ سواہ دتی اے، کڑی نوں۔ گھوٹنا تاں رکھیا نہیں، جہڑا داج دا شنگار اے۔“
ایسے طرحاں پنڈ دی اک کڑی رُس کے بیٹھ گئی سی۔ پنڈ وچ بڑی چرچا ہوئی۔ لوک کماں کاراں توں ویہلے ہو کے جدوں ستھّ وچ بیٹھے تاں اس گھٹنا بارے گلاں چل پئیاں۔ ہر کوئی چڑھدی توں چڑھدی گل سناؤندا سی۔ لوک سواد لے رہے سن۔ گجن نے کن تے ہتھ رکھ لیا۔ اکھاں میچ لئیاں تے بولی پاؤنی شروع کیتی:
تاوے، تاوے، تاوے
پنڈ دی دھی رُس گئی،
جدوں ٹُرن لگی مکلاوے
داج وچ گھوٹنا نہیں،
جھورا اوہدیاں ہڈاں نوں کھاوے
’دیکھی باپو ٹور دمیں،
وچ دھر کے منجے دے پاوے۔‘
نِم دیا گھوٹنیا،
تیری صفت کری نہ جاوے
نِم دیا گھوٹنیا…
کشنا ترکھان بولی سن کے جھوم اٹھیا۔ اوہنے اٹھ کے منڈے نوں تھاپی دتی تے تیڑ پائی کھدر دی صافی لڑوں کھول کے رُپیا اوہنوں پھڑا دتا۔
لوک ہور وی خش ہوئے۔
کشنے ترکھان دی زندگی نکے نکے ہاسیاں روسیاں چوں لنگھ رہی سی۔ اوہدی زندگی پانی وچ تردی اس کشتی وانگ سی جہنوں پانی وچ اٹھدیاں چھوٹیاں چھوٹیاں لہراں ڈوبن دا دہل دین دی تھاں اِک ہلارا جہیا دے جان، پر اِک دن کشنے نوں آپنی زندگی دی کشتی ڈاواں ڈول ہوندی لگی۔ اوہدی گھروالی اچانک بیمار ہو گئی۔ اوہنے اس دے علاج وچ کوئی کسر نہ چھڈی۔ اوہ دن رات اوہدی سیوا کردا رہیا پر اِک دن اوہ کشنے نوں ایڈی لمی چوڑی دنیا وچ اکلا چھڈ کے ٹُردی ہوئی۔ کشنے نے اوہنوں رب دا بھانا سمجھیا تے دکھ اندر ہی اندر پی لیا۔ رجھیواں اوہدی زندگی وچ فیر آ گیا۔ اوہ آپنے کم وچ مگن رہن لگ پیا۔
اوہدی زندگی دی تور پھر ساویں ہو گئی۔ اخیر اوہدا جوائی اوہنوں شہر لے آیا تے شہر وچ آئے نوں اوہنوں ہُن پنج سال ہو چلے سن۔ ایہناں پنجاں سالاں وچ اوہنے آپنے جوائی دا دل جِت لیا۔ آخر اوہدا سوہرا سی تے آپنے جوائی دا برا کِداں سوچ سکدا سی۔ اوہ سوچدا، اوہ گدی تے بیٹھا رہندا۔ باہروں آئے وپاریاں نال گل بات کردا۔ کارخانے وچ کم کرن والیاں دے کم دی نگرانی رکھدا۔ ایہ اوہدے ذمے کم سی۔
”ایہ وی کوئی کم اے، کم کردیاں نوں دیکھنا! جے ایہ وی کم وچ شامل ہے تاں رب بخشے مینوں اجہے کم توں۔ میں حیران ہاں کہ ایہ لوک جہڑے دوجیاں دے کم نوں دیکھنا ہی آپنا کم سمجھدے ہن، جیوندے کویں رہ جاندے ہن؟“ اوہنوں سوچ ونگاردی۔
ہُن اوہ اداس رہن لگ پیا۔ اوہدے ہڈ گوڈے ٹُٹدے رہندے۔ اوہدا سر چکراؤندا رہندا۔ اوہنوں اُباسیاں آؤندیاں رہندیاں۔ اکھاں وِچ پانی بھربھر آؤندا۔ اوہ جھنجلا اُٹھدا۔
اوہدے جوائی نے اوہنوں خُش رکھن دی خاطر پیسا پانی وانگ وہا دتا پر اوہ اداس دا اداس رہیا۔ پیسے نال خریدیا عیش دا سامان اوہنوں بھرما نہ سکیا۔ اوہ پل بھر دے چین نوں ترس گیا۔
اخیر اوہدا جوائی اوہنوں ڈاکٹر کول لے گیا۔ ڈاکٹر نے اوہدی نبض دیکھی، جیبھ دیکھی۔ جدوں کجھ سمجھ نہ آیا تاں اوہنے کشنے نوں پچھیا، ”کیہ بیماری ہے؟“
کشنے نے جواب دتا، ”بس جی چتّ اداس جہیا رہندا ہے۔ چتّ کھلدا ہی نہیں۔ جویں میرے اندر کسے چیز دی کمی ہووے۔“
”سمجھ گیا، سمجھ گیا۔“ ڈاکٹر نے کہیا، ”وٹامن بی دی کمی ہے۔ تسیں بی کمپلیکس دیاں گولیاں کھاؤ۔“
اوتھے تاں کشنا چپ کر رہیا پر جدوں اوہ دوویں دکان توں باہر نکلے تاں کشنے نے ہس کے کہیا، ”ایہ تاں ہُنے پتا لگیا اے بئی دوائیاں نال وی جی لگن لگ پیندے۔“
ہُن اوہدے جوائی کول اکو اک علاج رہ گیا سی…شراب۔ جہنوں پی کے آدمی اوہناں پلاں دا بادشاہ ہو جاندا ہے جو وڈیاں وڈیاں دے غم غلط کر دیندی اے۔
کشنا وی شراب دے نشے وچ سبھ دکھ تکلیفاں بھل جاوے گا۔ رنگینی اوہدی زندگی وچ اتر آوے گی، اوہدے جوائی نے سوچیا۔
اس دن چھٹی سی۔ کشنا ترکھان تے اوہدا جوائی بیٹھے غم کر رہے سن کہ اچانک کشنا ترکھان چپ چاپ اٹھ کے باہر نوں ٹُر پیا۔ شاید اوہ ہور بوتل لین گیا سی۔ اوہدا جوائی خُش سی۔
کشنا ترکھان اجے شراب لے کے نہیں سی مڑیا۔ اندر منجے تے پیا اوہدا جوائی اوہنوں بے صبری نال اڈیک رہیا سی۔ اوہنوں توڑ لگ رہی سی۔
باہر ٹھک ٹھک دی آواز ہوئی۔
کشنے دے جوائی نے پاسا پرت لیا۔ باہر فیر ٹھک ٹھک دی آواز ہوئی۔ اوہ خُش ہی تاں ہو گیا۔ اوہدا سوہرا شراب دی بوتل لے کے آ گیا سی شاید… تے اوہ دروازہ کھڑکا رہیا سی۔ اوہنے اٹھ کے اک دم دروازہ کھولیا۔
اوہ ہکا بکا رہ گیا۔ باہر ویہڑے وچ کشنا ترکھان شراب دا رجیا بیٹھا سی۔ کول اوہدے شراب دی بھری بوتل پئی سی۔ اک ہتھ وچ اوہدے بہولا سی۔ دوجے ہتھ وچ لکڑی دا ٹوٹا۔ تے اوہ گھوٹنا بناؤن دی کوشش کر رہیا سی۔
