کہانی کار: گرمیل سنگھ(موگا، بھارت)
شاہ مکھی: عاطف حسین شاہ
مسیا دی انھیری رات نُوں چار چُفیرے پسری ہوئی چپ دے پسارے وچ کوٹھے تے لما پیا ہویا دیپ آپنے ہی خیالیں گواچا ہویا سی۔ اوہ چمک رہے تاریاں نُوں انج اک ٹک ویکھی جا رہیا سی جویں ارجن نشانہ لاؤن ویلے مچھی دی اکھ وچ اکھ پا کے ویکھدا ہووے۔ روز سون سمے منجے تے لمے پے کے اوہی تِن چار تارے لبھنے اوس دا نِت روز دا کم سی۔ کہن نُوں تاں ایہ کوئی بچے والی کھیڈ جاپدی سی، پر ایس نال اوس نُوں اوس چنتا توں تھوڑا سکون ملدا جہڑی اوس دے نام نال جڑ کے ویہلن ہون دا خطاب دے رہی سی۔
اوس دا پِتا کوٹ پینٹاں دی سلائی کرن دا کاریگر سی۔ دیپ دا سپنا پڑھ کے کجھ بنن دا سی، پر اوس دے پتا دی حیثیت اینی چنگی نہیں سی کہ آپنے دوناں منڈیاں نُوں اُچیری وِدیا دِوا سکے۔ اخیر اوس نے دیپ نُوں بی ایڈ تک پڑھائی کروا دِتی تے چھوٹے منڈے جیتی نُوں دس جماعتاں پڑھا کے آپنے نال کم تے پا لیا۔ جیہڑا کہ کجھ سالاں وچ کم سکھ کے آپنے پیو وانگ کوٹ پینٹاں دی سلائی دا اِک ماہر کاریگر بن گیا تے آپنے پیراں تے کھڑا ہو گیا۔
کالج پڑھدے سمے دیپ نُوں ایہ آس سی کہ بی ایڈ کرن توں اوس نُوں کدھرے سرکاری نوکری مل جاوے گی۔ پر ایہ ضروری نہیں ہوندا کہ انسان جیہڑا سپنا ویکھدا ہے، اوہ حقیقت وچ وی پورا ہووے۔ اوہ سویرے اُٹھ کے پہلاں اخبار تے نگاہ ماردا، پر ایہ نگاہ خبر پڑھن لئی نہیں، سگوں نوکری دے اشتہار ویکھن لئی ہوندی۔ بتھیری وار نوکری دے فارم بھرے، پر کوئی وی بھرتی پرِکریا سرے نہ چڑھی۔
اج جدوں اوس دے باپو جی سویرے دکان تے جان لگے تاں دیپ اوہناں نُوں کہن لگا:
”باپو جی! سرکاری سکول وچ بی ایڈ دیاں پوسٹاں آئیاں نیں، میں ایہناں لئی اپلائی کرنا اے، تسیں اج مینوں بارہ سو رُپئے دے کے جاؤ۔“
”کاکا دیپ! تینوں کجھ مہینے پہلاں وی دو ہزار رُپئے دتے سی کوئی نوکری اپلائی کرن لئی، اوس دا کیہ بنیا؟“ دیپ دے باپو جی نے آپنی پگ ٹھیک کردے ہوئے سوال کیتا۔
”باپو جی! اوہ بھرتی اجے سرے نہیں لگی، اوس تے کورٹ کیس ہو گیا۔ لگدا اوہ وی کینسل ای ہو جانی اے۔ سرکار نہیں چاہندی کہ کوئی بھرتی سرے لگے تے غریب دا پُتر آپنے پیراں تے کھڑا ہو جاوے۔“ دیپ نے بھرے من نال اُتر دتا۔
”ویکھ دیپ! بھرتیاں تے سرکاراں دا کم تاں ایداں ہی چلدا رہنا ایں۔ کاکا تُوں کجھ ہتھیں کم وی کرنا سکھ لے۔ سکھ نال اپنی دکان تے کئی کاریگر کم کردے نیں۔ تُوں اوہ کم ہی سکھ لے۔ تیری عمر وی ہُن ویاہُن والی ہو گئی اے۔ ایداں ویہلے بیٹھیاں گزارے نہیں ہونے۔“ باپو جی نے دیپ نُوں کہیا۔
”باپو جی ہُن ایم اے، بی ایڈ کر کے میں کوئی ہتھیں کم کراں؟لوک کیہ کہن گے کہ اینا پڑھن دی کیہ لوڑ سی جے کاریگر ہی بننا سی۔“دیپ نے باپو جی نُوں اگوں جواب دِتا۔
“کاکا ویکھ، پیسے کوئی رُکھاں نال نہیں لگدے۔ سارا دن دکان تے کم کردے کردے لک بُڈھی وانگ کُبا ہو جاندا اے۔ باقی رہی کم دی گل، کوئی کم چھوٹا وڈا نہیں ہوندا۔ دیکھ، تیرا چھوٹا بھرا مساں دس ہی پڑھیا ہے تے اج کوٹ پینٹ دی سلائی دا کاریگر اے۔ لوک مگر مگر پھردے اوہدے پینٹ کوٹ بناؤن لئی۔“ اینا کہہ کے باپو جی نے دکان دیاں چابیاں پھڑیاں اتے دیپ دے چھوٹے بھرا جیتی نُوں آپنے نال سکوٹر تے بٹھا کے دکان ول نُوں تُر پئے۔
نوکری نہ ملن کر کے اکثر دیپ نُوں گھر والیاں دیاں گلاں سننیاں پیندیاں سن۔ کئی وار دیپ نُوں انج پرتیت ہوندا کہ اوس دے پِتا جی اوس نُوں گھٹ تے اوس دے چھوٹے بھرا نُوں زیادہ پیار کردے نیں۔ پر کجھ سمے بعد اوس نُوں آپنے گھر والیاں دیاں کسے حد تک ٹھیک وی لگن لگ پیندیاں۔ پر دیپ وی آپنی تھاں تے ٹھیک سی۔
اوس نُوں ویہلن اکھواؤن دا کوئی شوق نہیں سی۔ بی ایڈ کرن توں بعد اوس نے صرف سرکاری نوکری نکلن دا انتطار ہی نہیں کیتا، سگوں کئی پرائیوٹ سکولاں وچ پڑھایا وی سی پر ہر جگہ کم ودھ تے تنخواہ گھٹ والی گل ہی ہوندی۔ ایس توں وی ودھ کے پرائیویٹاں سکولاں وچ اوس نُوں نہ تاں سکول مینجمنٹ ولوں عزت ملدی تے نہ ہی بچیاں دے ماپیاں ولوں۔ پرنسپل تاں آئے دن آنے بہانے دفتر وچ بلا کے نکی نکی گل تے جھاڑ جھنب کر کے گھر نُوں تور دیندی۔ ایس توں ودھ بچے دوآرا کیتی غلطی وی اوس دے سر ہی مڑھ دِتی جاندی۔
دیوالی توں دو دن پہلاں نوویں جماعت دے اِک کمرے وچ بچے نے پٹاکے چلا دِتے، پر پٹاکے چلاؤن دی سزا بچے نُوں گھٹ تے دیپ نُوں زیادہ دِتی گئی۔ اوس نُوں دفتر وچ بلا کے غیر ذمہ دار ہون دا تمغا دے دِتا گیا۔ دیپ نے بتھیرا کہیا کہ اوس نُوں پتا ہی نہیں لگا، کدوں اُس بچے نے بیگ وچ لکو کے رکھے پٹاکے اچانک چلا دِتے۔ پر پرنسپل اِک نہ سنی، اوس نے دیپ نُوں تِن گھنٹے دفتر توں باہر نائب قاصد دے نال بینچ تے بٹھائی رکھیا۔ دیپ بچیاں دے ساہمنے ہو رہی آپنی بے عزتی کارن پانی پانی ہو رہیا سی۔ اخیر اوس نے اوسے دن استعفا دے کے نوکری نُوں الوداع کہہ دِتا۔ ایس توں بعد اوس دا پرائیوٹ سکولاں توں ایسا من چلیا کہ اوس نے پرائیویٹ سکول وچ پڑھاؤنا بند کر دِتا۔
اوس دی سمسیا بس ایسے تک سیمت نہیں سی۔ جے کر اوس دی مہارت سائنس یا گنت وشے وچ ہوندی تاں شاید اوس نُوں نوکری توں زیادہ ٹیوشناں توں کمائی ہوندی۔ پر اوس دی مہارت تاں پنجابی پڑھاؤن وچ ہی سی۔ بھاویں کہ پنجابی وشے وچ مہارت ہونی آپنے آپ وچ اِک مان تے فخر والی گل ہوندی ہے، پر نہ تاں پرائیویٹ سکولاں وچ پنجابی وشے دے ادھیاپک نُوں اوہ تنخواہ ہی ملدی ہے، جِنی اِک سائنس یا گنت دے ادھیاپک نُوں دِتی جاندی ہے اتے نہ ہی ودیارتھی پنجابی دے ادھیاپک کول کوئی ٹیوشن ہی رکھدے ہن۔
دیپ لکھ مصیبتاں ہون دے باوجود گھر بیٹھا ٹیسٹاں دی تیاری کردا رہندا۔ پر آنڈھ گوانڈھ دے لوک اوس نُوں ویھلڑ ہی سمجھدے۔ محلے وچ ہر کوئی اوس توں کوئی نہ کوئی کم کرواؤندا ہی رہندا۔ کدے کوئی عورت سلنڈر بھروا کے لیاؤن لئی کہہ دیندی تے کدے کوئی شہروں کوئی سامان لے کے آؤن لئی کہہ دیندی۔
”ماں! میں لوکاں نُوں کیویں سمجھاواں؟ میں ویہلا یا کم چور نہیں، وقت دا ماریا ہویا آں۔ میرا کیہ قصور جے مینوں نوکری نہیں ملدی۔ آپنے جیتی نُوں کوئی کم کرن نُوں نہیں کہندا۔ لوکاں نُوں پتا اے کہ اوہ کم کردا اے تے میں گھرے بیٹھا آں۔ اِک تاں میں قسمت دا جھنبیا پیاں تے دوجا محلے دیاں بُڑیاں نِت کوئی نواں کم کڈھ ماردیاں۔“ باہروں کسے دی وگار کڈھ کے آئے دیپ نے منجے تے بیٹھدے ہوئے کہیا۔
”ویکھ پُت! اج کل کم دی قدر اے، چَم دی نہیں۔ ویہلے نُوں تاں پُت ماں وی بیٹھیاں نہیں کھوا سکدی۔ نوکری نہیں ملدی تاں کوئی ہتھیں کم کر لے پُترا۔“ ماں نے دیپ دے سر تے ہتھ دھردے ہوئے کہیا۔
”تہانوں ساریاں نُوں بس اِک ہی گل اہوڑدی اے کہ کوئی ہتھیں کم سکھ لواں۔ میرے سٹینڈرڈ دا تاں خیال کرو کوئی۔ چھڈ ماں….تُوں باپو وانگ….“ بُڑبُڑ کردا ہویا دیپ آپنے کمرے اندر وڑ گیا۔
اگلے دن شام ویلے دیپ دے گھر اوس دے بھوآ جی آ گئے۔ رات نُوں دیپ دے باپو جی اتے باقی سارا پریوار گلاں کر رہے سن تاں دیپ دے بھوآ جی نے موقع دیکھ کے دیپ دے باپو جی نُوں کہیا:
”ویر! سُکھ نال تیرا مُنڈا ہُن جوان ہو گیا اے۔ میں اوہدے لئی چنگے گھر دا رشتا لے کے آئی آں۔ کُڑی وی پڑھی لکھی اے اتے شریف پریوار چوں اے۔“
بھوآ جی اجے گل کر ہی رہے سن کہ اِک دم اوہناں نُوں وچوں ٹوک کے دیپ کہن لگا:
”نہ بھوآ جی، میں اجے ویاہ نہیں کراؤنا۔ کسے نوکری تے لگ جاواں تاں آپنے پیراں تے کھڑا ہو کے ہی ویاہ کراؤنا میں۔“
”نہ پُت! ایہہ رشتا میں تیرے لئی نہیں، تیرے چھوٹے بھرا جیتی لئی لے کے آئی آں۔ سُکھ نال تیرا بھرا چنگی کمائی کرن لگ پیا اے تے گھر دا خرچہ چلاؤن جوگا وی ہو گیا اے۔ پر تُوں اجے ویہلا ایں تے کڑی والیاں نے سبھ توں پہلاں منڈے دا کم کار ہی تاں ویکھنا ہوندا اے۔“ بھوآ جی نے آپنی چُنی نال سِر کجدے ہوئے دیپ دی گل دا جواب دِتا۔
ایہ سن کے دیپ چُپ گھُٹ وٹ کے بیٹھ گیا۔ فیر باپو جی تے بھوآ جی کافی دیر تک دیپ دے چھوٹے بھرا دے رشتے دیاں گلاں کردے رہے۔ فیر اوہناں نے اِک دن مِتھ کے کُڑی ویکھن دی گل مُکا لئی۔
کجھ دناں بعد دیپ دے گھر والے جیت لئی کُڑی ویکھن گئے ای چُنی چڑھا کے کُڑی ویاہ کے گھر لے آئے۔ ویاہ توں کجھ دناں بعد اِک دن جیتی دی گھر والی رسوئی وچ بھانڈے مانجدی جیتی نال گل کردی کہن لگی:
”سنو جی، آہ وڈے ویر جی کوئی کم کار نہیں کردے؟ سارا دن گھرے ویہلے بیٹھے رہندے نیں یا کوئی کتاب پڑھدے رہندے نیں۔“
”ہاں، وڈا ویر اجے ویہلا ای اے۔ اوس نے ایم اے، بی ایڈ کیتا ہویا اے پر اجے نوکری نہیں ملی اوس نُوں کوئی۔“ دیپ دے بھرا نے اُتر دِتا۔
”دیکھو جی، میں وی بی ایڈ کیتا ہویا اے۔ کیہ ہویا جے کر میں بی ایڈ کر کے اِس گھر وچ بھانڈے مانج رہی ہاں۔ باقی گھر سانبھنا وی کہڑا کسے نوکری توں گھٹ ہوندا اے؟ مینوں تاں سلائی وی کرنی آؤندی۔ ہُن تاں میں آپنی دکان دے سوٹاں دی سلائی وی کریا کروں۔ جدوں نوکری نکلی تاں میں وی ٹیچر لگ جاؤں۔ پر اونا چر کیوں ویلھے بیٹھنا۔“ جیتی دی گھر والی نے ہسدے ہسدے جواب دتا۔
”گل تاں تیری بالکل ٹھیک اے۔ ہُن ویر سارا دن ویہلا رہندا اے۔ اوس دی پڑھائی تے لکھاں رُپئے خرچ کیتے باپو نے، پر میں ہتھیں کم سکھ کے کاریگر بن گیاں۔ چل چھڈ، ہُن تاں ایداں ای چلنا جِنا چر اوس نُوں نوکری نہیں ملدی۔“ جیتی نے کہیا۔
رسوئی کولوں لنگھدے سمے دیپ دے کنّیں بھرا بھرجائی دی گل بات پے گئی۔ اوس نُوں پہلاں تاں بڑا دُکھ لگا۔ من دی اوازاری کر کے اوہ چُپ چاپ آپنا سائیکل چُک کے نال دے شہر اِک پرانے گردوارے متھا ٹیکن لئی ٹُر پیا۔ پہلاں وی جدوں اوہ اُداس ہوندا تاں اِسے گردوارے چلا جاندا۔ لنگر ہال وچ بھانڈیاں دی سیوا لے لیندا تے آتھن ویلے گھر پرت آؤندا۔ کافی حد تک اوس نُوں سکون ملدا گرو گھر سیوا کر کے۔ اج وی جدوں گرو گھر سیوا کرن توں بعد اوہ واپس مڑ رہیا سی تاں اوتھے تھوڑی دور بازار وچ لگی اِک گول گپیاں دی ریڑھی کول رُک گیا۔ اوس ریڑھی تے بڑی بھیڑ لگی ہوئی سی۔ دو پردیسی منڈے اوس تے کم کردے سن۔ گاہکی دا وار نہیں آ رہیا سی۔ پہلاں وی جدوں بازار چوں گزردا تاں ریہڑی تے کھان والیاں دی قطار ویکھن نُوں ملدی۔ سائیکل ریڑھی دے نال کھڑا کر کے اوہ اِک پلیٹ ہتھ وچ پھڑ کے گول گپے کھان دا انتظار کرن لگ پیا۔ ریڑھی تے کم کرن والے دوویں مُنڈے عمر وچ دیپ توں چھوٹے سن۔ گاہکاں دی قطار توں صاف پتا لگ رہیا سی کہ اوہناں دی کمائی کئی ہزاراں وچ ہووے گی۔
”بائی تیرے گول گپے بڑے سواد نیں سچی یار، چِت خوش ہو گیا۔ تیرے بارے بڑا سنیا سی، اج کھا کے پتا وی لگ گیا کہ تُوں واقعاں ہی کاریگر ہیں آپنے کم دا۔“ دیپ نے ریڑھی والے دی صفت کردے ہوئے ویہاں دا نوٹ اوس دے ہتھ وچ پھڑاؤندے ہوئے کہیا۔
”ہاں جی سردار جی، ساڈیاں ایسے بازار وچ تِن ریڑھیاں لگدیاں نیں۔ ساریاں تے گول گپیاں دا سواد اِکو جہیا ای ہے۔ اسیں تِنوں بھرا بارھاں بارھاں پڑھے ہوئے آں۔ اُدھر نوکری نہ ملی تے اِدھر آ کے پہلاں میرے وڈے بھرا نے ایہ کم شروع کیتا تے ہولی ہولی اسیں کر لیا۔ اسیں پڑھے لکھے ہاں تے صاف سودا بنا کے صاف ریڑھی تے ویچدے آں۔ گاہک تاں بھجے آؤندے نیں۔“ اوہناں مُنڈیاں چوں عمر وچ وڈے مُنڈے نے ویہاں دا نوٹ گلے وچ پاؤندے ہوئے کہیا۔
سائیکل دے پیڈل ماردا ہویا دیپ آپنے پِنڈ نُوں ٹُر پیا۔ رستے وچ ایہی سوچ چلدی رہی کہ یوپی، بِہار توں لوک آ کے پنجاب وچ کامیاب ہو گئے تے سانوں لوکاں نُوں تاں بس ایہی شرم مار گئی کہ جے کر کسے نے ہتھیں کم کردے ویکھ لیا تاں لوک کیہ کہن گے۔
اگلی سویر باپو جی اتے جیتی دُکان تے جان دی تیاری کر رہے سن، پر دُکان دی چابی لبھ نہیں رہی سی۔ دیپ توں بنا سارا ٹبر چابی لبھن لگ پیا، پر چابی کدھروں وی نہ ملی۔ تھک ہار کے باپو جی جیتی نُوں کہن لگے:
”جیتی پُت! کل دُکانوں آؤندیاں راہ وچ ای چابی کدھرے ڈِگ پئی لگدی اے۔ ہُن تاں دُکان دا جندرا ای بھننا پینا اے۔“
اینا کہہ کے دونوں پیو پُتر سکوٹر تے دُکان نُوں چل پئے۔ اوہ اجے دُکان توں تھوڑی ای دُور سن کہ باپو جی اِک دم ہکے بکے رہ گئے۔
”جیتی دیکھ آپنی دکان دا شٹر اُتاں چکیا ہویا اے۔ لگدا آپنی دکان وچ کل رات چوری ہو گئی۔“ باپو جی نے بڑی ہی حیرانی نال کہیا۔
بڑی کالھی کالھی دوویں پیو پُتر دکان تے پہنچے۔ دُکان اندرلا درِش ویکھ کے دونوں جنے دنگ رہ گئے۔ دُکان وچ دیپ گاہکاں دے کپڑے پریس کر رہیا سی۔ ایہ ویکھ کے باپو جی بڑے حیران ہوئے تے کہن لگے:
”دیپ آہ کیہ کر رہیا اے تُوں؟ نالے اج دُکان تُوں کیوں کھولی بھلا؟“
”باپو جی مینوں معاف کر دیو، مینوں اج ایس گل دا پتا لگ گیا کہ انسان دی قدر اوس دے کم کر کے ہی ہوندی اے، بے شک اوہ تہاڈا پُتر یا بھرا ہی کیوں نہ ہووے۔ کم کوئی وی چھوٹا وڈا نہیں ہوندا۔ رب نے مینوں انگ پیر دتے نیں، میں ایہناں نال دسّاں نہوآں دی کِرت کراں گا۔ میں وی اج توں اونا سماں تہاڈے نال ہی کم کراں گا، جِنا سماں مینوں نوکری نہیں مل جاندی۔“ دیپ نے بڑے ہی آتم وشواس نال جواب دِتا۔
ایہ سن کے باپو جی نے دیپ نُوں آپنے گلے لگا لیا اتے اوس دے فیصلے تے خوشی ظاہر کیتی تے اِک دم جیتی نُوں کہن لگے:
”جا کاکا تِن کپ دُدھ وچ پتی تے پائیا ویسن دی برفی لے کے آ۔ اج میرا وڈا پُت وی آپنے نال ای کم کرے گا۔“
ایہ سن کے جیتی ٹُرن ہی لگا سی کہ باپو جی نے اُس نُوں پچھوں آواز ماری تے کہن لگے:
”کاکا اِک ہور گل سن، آؤن لگے اِک پینٹر نُوں وی بُلا کے لیاؤندا آویں۔ آپاں ہُن آپنی دُکان دا نام بدل دینا اے۔“
”کیہ نام رکھنا ہُن باپو جی دُکان دا؟“ جیتی نے حیرانی وچ پچھیا۔
”اج توں آپنی دکان دا نواں نام ہووے گا….ماسٹر ٹیلر شاپ۔“ باپو جی نے ہسدے ہوئے اُتر دِتا۔
ایہ سُن کے تِنوں جنے اُچی اُچی ہسن لگ پئے تے جیتی پینٹر نُوں بلاؤن لئی چلا گیا۔
Punjabi kahani
ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ
Shahmukhi punjabi kahaniyan
